NASZ PATRON

NASZ PATRON

(ponownie od 01.09.2020)

Jan III Sobieski

Z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, inflancki, smoleński, siewierski i czernihowski, Obrońca Wiary.

Jego dwudziestodwuletnie panowanie było okresem stabilizacji Rzeczypospolitej, po zawirowaniach powstania Chmielnickiego, wojny polsko-rosyjskiej i potopu szwedzkiego. Uchodził za wybitnego dowódcę wojskowego i był popularny wśród poddanych. Jego zwycięstwa, odniesione w wojnie z Imperium Osmańskim, umocniły jego pozycję polityczną. Najważniejsze zwycięstwo odniósł w bitwie pod Wiedniem w 1683. Po tym wydarzeniu Osmanie nazwali go „Lwem Lechistanu”, a papież Innocenty XI w 1684 uhonorował go tytułem fidei defensor (obrońcy wiary). Uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich monarchów i wodzów.

HERBU JANINA

Urodzony 17 sierpnia 1629 w Olesku,

zmarł 17 czerwca 1696 w Wilanowie.

KRÓL POLSKI OD 1674

Pełnione urzędy:

hetman wielki koronny od 1668, hetman polny koronny od 1666, marszałek wielki koronny od 1665, chorąży wielki koronny od 1656, starosta jaworowski w latach 1644–1664, krasnostawski, kałuski po 1668 roku, stryjski po 1660 roku, gniewski w latach 1667–1696, barski w latach 1669–1672, międzyłęski w latach 1673–1696, osiecki w latach 1673–1696, pucki w latach 1678–1696.

KRÓLEWSKA RODZINA

Król z żoną i dziećmi. Od lewej: Konstanty, Aleksander, Jakub Ludwik, Jan III Sobieski, Maria Kazimiera, Jadwiga Elżbieta (żona Jakuba) z córeczką Marią Leopoldyną i Teresa Kunegunda. Portret rodziny namalował Henri Gascar, XVII w.

REZYDENCJA SOBIESKICH W WILANOWIE

Barokowy pałac królewski znajdujący się w Warszawie, w dzielnicy Wilanów. Został wzniesiony w latach 1681–1696 dla króla Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery według projektu Augustyna Wincentego Locciego.

Architektura pałacu jest oryginalna – jest to efekt połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowy. Zachowany wystrój malarsko-rzeźbiarski elewacji i wnętrz pałacowych, który w nawiązaniu do symboliki antycznej głosi apoteozę rodu Sobieskich i gloryfikację sukcesów militarnych króla.

LISTY DO MARYSIEŃKI

Listy pisane przez Jana III Sobieskiego do ukochanej żony Marii Kazimiery d’Arquien, nazywanej w listach Marysieńką. Po raz pierwszy opublikowane w 1860 roku. Powstały głównie w latach 1665–1683 – w czasie rozstań z Marysieńką, spowodowanych takimi wydarzeniami, jak np. rokosz Lubomirskiego, wyjazdy Marysieńki do Paryża, kampania wojenna w latach 1675–1676 oraz odsiecz wiedeńska w 1683.

W listach tych widoczny jest świat uczuć Sobieskiego i Marysieńki, autentyczne przeżycia kochającej się pary, trudności i problemy ówczesnego świata. Przedstawiają one dzieje romansu, ale też obszerne relacje dotyczące kampanii wojskowych Sobieskiego.

Na tle ówczesnej literatury epistolarnej wyróżniają się potoczną polszczyzną uwolnioną od łaciny, choć pozostająca pod wpływem wzorców francuskich.

W Gliwicach z klasztoru OO. Reformatów o piontey z rana.

Jedyna duszy y serca pociecho, nayślicznieysza y nayukochańsza Marysieńku. Móy tu nocleg zwyczaynie po rozieznym, był bardzo nie dobry. Przyległem sobie rękę u którey zdrentwiały mi palce, z czego porwawszy się ze snu, spadło mi coś de l’épine du dos iusqu’ au croupion, zkąd podobno przypadnie rhumatisme. Ale bardziéy ieszcze poturbował mię był Dupont, który powróciwszy od WMci. Serca mego o dziewiontey w noc, powiedział mi, że z tey turbacyi WMci. Serca mego niepotrzebney, pewnie WMci. Sercu memu zapaść przyidzie. Uniżenie tedy moia Jedyna Duszo proszę, abyś się chciała w tym miarkować, a nieprzeciwić się woli Bożey. Ten nam iako zawsze przyda Aniołów swoich, że da P. Bóg, w dobrym powrócić się zdrowiu. Poczta też tu nas Gdańska nagoniła. Naypierwsza y naylepsza nowina, że Jeymość Pani Kanclerzyna szczęśliwie zległa y córkę powiła. Z Paryża niemasz nic; o Królowéy tylko, że była zapadła na rhumatisme y febrę, ale się iuż lepiey miała. Od P. Wdy. Czerniechowskiego iest siła. Nie miał ieszcze audiencij de congé, bo się obawiaią, że to samo wyrządzić zechce, co Vitry, że Królowey żegnać nie bendzie. Z strony owego strzelania Tyszkiewiczowego mało z nim mówiono. To też pisze, że mówił, z Caliersem o cyfry, który mu te właśnie odpowiedział słowa, że ich dać iemu nie może, bo się boi, żeby nie zginęły, ponieważ tak wiele listów ginie na pocztach, albo żeby można odmienić cyfrę, ale że ie prześle przez pewno okazio. Daię tedy o tym znać P. Kanclerzowi, że cyfry są, ale że ich wydać nie chcą, aby iuż P. Podskarbi wiedział, że zginieniem Cyfr, ani zakazem ode Dworu, wyniść, ani się wydrwić nie może. O kleynotach żadney nie czyni wzmianki. Le Prince de Conti czyli malcontent, czy par deséspoir, par jalousie, ou par autre raison, avec le prince Carignande Soissons, z iednym tylko paziem uiechali, udaiąc: że na sukurs Wiedniowi. Że zaś bez opowiedzenia, dla tego, że drugim, którzy o to prosili, Król pozwolić nie chciał, posłał Król za nimi z surowym ordinansem. Nasz też P. Polanowski z tond się wrócił do domu, wczora bywszy cale zdrowym. Powiedają, że się strudził dniem wczoraiszym, że na krzyże upadł, y że mu krew szła w nocy kilka razy. X. Biskup Warmiński był u du Vernegoszalonego z P. Wdo. Pomorskim. Z razu pokazał się dolce, potym okrutnie furioso, mówionc te słowa, które dla gustu WMci. Serca mego piszę, que je ne connais en ce monde, ani nad sobo, tylko mon Maitre Jupiter et son épée. Wprzód ieszcze Pana niżeli Jowisza. Tandem znowu ku końcowi dolce, ten dawszy respons, że napiszę do Pana mego, aby mi odiazdu dał ordinans, bo wprzód ieszcze pokazał, że ma charakter de l’envoié de Transilvanie, i że mu tam we Gdańsku czekać kazano. Aleśmy tu z cyfr wyczytali, że iuż odebrał ordinans od Pana swego, aby ztamtąd precz iechał, y tak chconc lepiéy uczynić niżeli Vitri, bardziey podrwi, bo ludzie będą rozumieli, że on dla tego Poselstwa Seimiku Pruskiego musiał precz odiechać. Lubo czasu pisać nie daią Reienci, Comisarze, Grafowie, osobliwie P. Obersdorf stary, który ma siostrę P. Denhofowey, (ten mi ieszcze wczora zaiechał drogę, człowiek grzeczny barzo, inni zaś poprzysyłali tu jeleni, danieli, bażantów, które, to iest bażanty, odsyłam do Żółkwi.) Muszę ieszcze oznajmić WMci. Sercu memu, albo raczey posłać, co do mnie niecnota Biskup Płocki pisze, y co mu ia też odpisuję. Posyłam list nie zapieczentowany do przeczytania, który zapieczętowawszy, każesz WMć. moie serce oddać na pocztę Warszawską. Całuię zatym y ściskam ze wszystkiéy duszy, wszystkie śliczności WMci. Serca mego jedynego.
Mes Baisemains à M. le Marquis, et à ma soeur.
Dzieci całuię i obłapiam.
Namiot zostawił się w Tarnowskich górach dla JMci P. Comtego^.
Do Tarnowskich gór rozłożyć pocztę z Drabantów. Postawić ich czterech, a co raz ich odmieniać.

JAN III SOBIESKI – INFORMACJE OGÓLNE

Jan III Sobieski znany był wśród Turków jako Lew Lechistanu.

Jan III Sobieski był królem Polski w latach 1674–1696, znanym dowódcą wielu zwycięskich bitew między innymi pod Chocimiem i pod Wiedniem. Upamiętniało go wielu wybitnych artystów, w tym Jan Matejko i Józef Brandt.

Jan III Sobieski urodził się 17 sierpnia 1629 roku w Olesku koło Lwowa, jego żoną była Maria Kazimiera d’Arquien, znana jako Marysieńka.

Na tronie Polski zasiadał od 21 maja 1674 roku do śmierci 17 czerwca 1696 roku.

Jan III Sobieski był człowiekiem dobrze wykształconym, poliglotą, mecenasem kultury. Chociaż uznawany jest za wybitnego wodza, jego rządy bywają też krytykowane ze względu na część podejmowanych przez niego decyzji, wśród których można wymienić niekorzystny pokój z Rosją, w wyniku którego Rzeczpospolita utraciła Kijów.

JAN III SOBIESKI – POCHODZENIE

Jan III Sobieski był synem magnata i działacza politycznego Jakuba Sobieskiego oraz córki wojewody ruskiego Zofii z Daniłowiczów. Łączyło go pokrewieństwo z hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Żółkiewskim, który był jego pradziadkiem.

Przodkowie Sobieskiego walczyli w wojnach przeciwko Turkom i Tatarom, obejmowali też wysokie pozycje w państwie – ojciec Jakub udzielał się politycznie, kilkukrotnie na stanowisku marszałka, do tego senator, wojewoda ruski i bełski; Żółkiewski piastował urzędy sekretarza królewskiego, kasztelana lwowskiego, wojewody kijowskiego, kanclerza i hetmana.

Rodzice Sobieskiego mieli siedmioro dzieci, z czego jedynie czworo dożyło dorosłości. Rodzeństwo Jana III Sobieskiego to Marek (rotmistrz wojsk koronnych, zginął w niewoli tatarskiej, do której trafił po bitwie pod Batohem, gdzie pojmały go wojska Bohdana Chmielnickiego), Katarzyna (żona Michała Kazimierza Radziwiłła) i Anna (wstąpiła do zakonu benedyktynek, zmarła w wieku 19 lat).

JAN III SOBIESKI – WYKSZTAŁCENIE

Jan III Sobieski dzieciństwo spędził w ukraińskim mieście Żółkiew, w latach 1640–1643 uczył się w Kolegium Nowodworskim w Krakowie, później studiował na Akademii Krakowskiej (1643–1646). Sobieski mówił biegle po francusku, niemiecku i łacinie, znał też podstawy greki i tureckiego; interesował się wieloma zagadnieniami naukowymi, w tym astronomią , znał Jana Haweliusza i wielokrotnie bywał w jego obserwatorium w Gdańsku. Król zgromadził księgozbiór liczący około 7000 egzemplarzy.

Gdy ukończył studia, wyruszył w podróż po Europie i kontynuował edukację, poznał język francuski i włoski, szkolił się z zakresu wojskowości, a do kraju powrócił w 1648 roku.

WOJNY JANA III SOBIESKIEGO

Jan Sobieski wstąpił do wojska na początku powstania Bohdana Chmielnickiego (1648–1657), podczas którego brał udział w bitwie pod Zbarażem. Walczył też pod Beresteczkiem w 651 roku jako pułkownik, a w 1654 był polskim posłem w Stambule.

W 1655 roku Jan Sobieski poddał się królowi szwedzkiemu, zdradzając tym samym ówczesnego króla Jana II Kazimierza. Wrócił do armii polskiej 24 marca 1656 roku, a 26 maja został mianowany chorążym wielkim koronnym. W lipcu tego samego roku dowodził w bitwie pod Warszawą, a później walczył pod komendą Jerzego Lubomirskiego m.in. pod Lubarem i Słobodyszczami.

ŚLUB JANA III SOBIESKIEGO Z MARYSIEŃKĄ

Jan Sobieski poznał w 1655 roku Marię Kazimierę d’Arquien de la Grange, która była dwórką Ludwiki Marii Gonzagi. Mimo ślubu Marii z Janem Sobiepanem Zamoyskim w 1658 roku para wciąż darzyła się uczuciem. Od 1661 roku Sobieski należał do stronnictwa francuskiego, popierając elekcję francuskiego księcia na króla polski i licząc na przeprowadzenie zmian ustrojowych w kraju – częściowo przyłączenie się do stronnictwa było spowodowane przez uczucie do Marysieński. Jan Sobieski i Marysieńka wzięli ślub w maju 1665 roku, na krótko po śmierci Zamoyskiego.

JAN III SOBIESKI – WYBÓR NA KRÓLA

Gdy po abdykacji Jana Kazimierza odbyła się elekcja 19 czerwca 1669 roku, a na króla nie został wybrany popierany przez Sobieskiego kandydat francuski Ludwik Burbon, ale Michał Korybut Wiśniowiecki, Jan Sobieski dołączył do opozycji (tak zwanych malkontentów) i dążył do detronizacji Korybuta Wiśniowieckiego.

W międzyczasie wybuchła wojna turecka (1672–1676), w której Sobieski wsławił się wyprawą na czambuły tatarskie i zwycięstwem w bitwie pod Chocimiem w 1673 roku.

Gdy jesienią 1673 roku zmarł Michał Korybut Wiśniowiecki, Sobieski stał się oczywistym kandydatem i został wybrany królem Polski podczas elekcji 21 maja 1674 roku.

JAN III SOBIESKI – RZĄDY

Jan III Sobieski na początku swoich rządów kontynuował działania wojenne związane z najazdami turecko-tatarskimi. W 1676 roku zawarł rozejm z Turkami, aby realizować politykę bałtycką w celu odzyskania Prus Książęcych z rąk Brandenburczyków.

Te dalekosiężne plany króla nie doszły do skutku ze względu na skomplikowaną sytuację polityczną i opozycję ze strony magnatów, a przede wszystkim przez brak pokoju z Turcją. Król powrócił do przymierza z Habsburgami i postanowił zabezpieczyć się przed agresją turecką.

JAN III SOBIESKI POD WIEDNIEM

W 1683 roku Jan III Sobieski podpisał z Austrią przymierze na wypadek najazdu Turków i jeszcze w tym samym roku armia turecka pod wodzą Kara Mustafy zaatakowała Wiedeń. Dowiedziawszy się o agresji nieprzyjaciela, Sobieski zmobilizował wojsko polskie i ruszył do Austrii. 12 września 1683 roku Jan III Sobieski stanął na czele sprzymierzonych wojsk i przeprowadził zwycięską bitwę pod Wiedniem. Ten triumf powstrzymał dalszy napór Imperium Osmańskiego na kraje europejskie.

Po sukcesie odsieczy wiedeńskiej Jan III Sobieski postanowił wprowadzić Rzeczpospolitą do Ligi Świętej prowadzącej wojnę przeciw Turcji. Wciągnął też do Ligi Carstwo Rosyjskie, inicjując podpisanie pokoju Grzymułtowskiego, w którego wyniku Polska na stałe utraciła m.in. Kijów i Smoleńsk. Mimo wsparcia Rosji Liga Święta nie zrealizowała zamierzonych celów, ponieważ w 1699 roku zawarto pokój w Karłowicach kończący wojnę z Imperium Osmańskim.

JAN III SOBIESKI – ŚMIERĆ

Jan III Sobieski nie cieszył się dobrym zdrowiem, gdy wstępował na tron miał wiele dolegliwości, które leczono przy pomocy rtęci, to prawdopodobnie doprowadziło do jego śmierci 17 czerwca 1696 roku. Zmarł w pałacu w Wilanowie, który został wcześniej wzniesiony dla niego i Marii Kazimiery. Na tronie Polski króla Jana III Sobieskiego zastąpił August II Mocny.

Grób Jana III Sobieskiego, krypty, Katedra Wawelska

Jan III Sobieski oczami naszych uczniów: